دولت الکترونیک، ضرورتی حیاتی در ایران با حرکت لاک‌پشتی/دولت سیزدهم مصمم به جهش هوشمندانه با خدمات‌دهی حداکثری به مردم

دولت الکترونیک، یک دولت ارقامی دیجیتالی بدون دیوار و یک دولت بدون ساختمان و سازمانی مجازی است که خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به مشتریان ارائه می‌دهد و موجب مشارکت آنان در فعالیتهای سیاسی می‌گردد.
دولت الکترونیک یک شکل پاسخگویی از دولت می‌باشد که بهترین خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به شهروندان ارائه می‌دهد و آنها را در فعالیتهای اجتماعی شرکت می‌دهد بنابراین مردم دولتشان را بر سرانگشتان خویش خواهند داشت.
دولت الکترونیک استفاده از فناوری به منظور تسهیل امور دولت از طریق ارائه خدمات و اطلاعات کارا و موثر به شهروندان و شرکتهای تجاری و تولیدی می‌باشد.
دولت الکترونیک ترکیبی از فناوری اطلاعات شبکه تار عنکبوتی جهان‌گستر وب به منظور ارائه خدمات به طور مستقیم به عامه مردم است.

دولت الکترونیک، مزایا و فرصت‌ها
دولت الکترونیک عبارتست از استفاده از ICT توسط دولت برای ارائه اطلاعات و خدمات عمومی به مردم، بنابراین هدف از دولت الکترونیک بهبود کارایی دولت، مدیریت اطلاعات ارائه شده به شهروندان، ارائه خدمات بهتر به شهروندان و دادن اختیار بیشتر به مردم از طریق در دسترس قراردادن اطلاعات و مشارکت آنها در تصمیم گیری های عمومی.
مفهوم دولت الکترونیک یک تعریف پذیرفته شده جهانی ندارد. برخی از این تعاریف به شرح زیر هستند:

اصطلاح “دولت الکترونیک” بر استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات توسط دولت و به صورت گسترده ای در فرآیندهای دولتی تمرکز دارد. شبکه اینترنت و فناوری های مرتبط با آن می تواند کلیه ساختار و عملیات دولت را متحول سازد.

استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ارائه خدمات عمومی، به منظور بهبود اثربخشی مدیریتی و ارتقای ارزش های دموکراتیک به مانند یک چارچوب قانونی است که منجر به بهبود و تقویت دانش جمعی و ابتکارات نوین در زمینه فناوری اطلاعات می شود.

دولت الکترونیک شامل تبادلات الکترونیکی (مبادله اطلاعات و تراکنش ها) ما بین دولت، بخش عمومی (شهروندان و کسب وکارها) و کارمندان است.

مزایای اقتصادی – اجتماعی دولت الکترونیک
دولت الکترونیکی می‌تواند باعث افزایش شفافیت شود و مشکلات مربوط به اطلاعات نامتقارن را با افزایش دسترسی به اطلاعات کاهش دهد. نتایج مطالعات در این زمینه نشان می دهد کشورهایی که دارای شاخص فساد پایین تر و شفافیت بودجه بالاتر هستند، وضعیت مناسب تری در شاخص دولت الکترونیکی دارا می باشند. میزان اثرگذاری برای کشورهای درحال توسعه به مراتب بیشتر از کشورهای توسعه یافته است. البته مدیریت فساد اداری در بخش دولتی تا حد بسیار زیادی مبتنی بر تصمیم‌های مدیریت و عوامل کلان‌تر سازمانی و محیطی است و فناوری اطلاعات نمی‌تواند فی نفسه فساد را کاهش دهد.

مشتریان دولت الکترونیک
مشتریان دولت الکترونیک را می‌توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد
-1 شهروندان
-2 بنگاههای اقتصادی
-3موسسات دولتی
مشتریان دولت الکترونیک از طریق پایگاه‌های تار عنکبوتی دولت الکترونیک می‌توانند در فعالیتهای اجتماعی. سیاسی و اقتصادی شرکت نمایند. یکی از اهداف اساسی دولت الکترونیک تحقق بخشیدن به مردم سالاری الکترونیک می‌باشد که تمامی شهروندان بتوانند در سرنوشت خویش دخالت داشته باشند. با این عمل و با مشارکت گسترده مردم در واقع دولت ماهیتی غیررسمی به خود می‌گیرد و شهروندان می‌توانند بطور کامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاههای اقتصادی و موسسات دولتی می‌توانند از طریق دولت الکترونیک فعالیتهای گوناگونی نظیر موارد زیر را انجام دهند :
پرداخت مالیات و عوارض، تجدید گواهینامه، دریافت و تجدید جواز کسب، ثبت شرکت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعالیتهای مالی و اعتباری، شرکت در انتخابات، پرکردن فرم‌های الکترونیک برای مقاصد مختلف، بازدید از موزه‌ها، استفاده از کتابخانه‌های مجازی، تعامل با نهادهای مختلف دولتی و تجاری و اجتماعی، پرداخت صورت حسابهای مختلف مثل صورت حساب آب و برق و تلفن و گاز، دریافت اجازه ساخت و ساز ساختمان، دریافت اطلاعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و موارد دیگر…

حوزه دولت الکترونیک به عنوان یکی از حوزه های زیر مجموعه فناوری اطلاعات، امروزه این امکان را برای دولت‌ها بوجود آورده است تا با استفاده از فناوریهای نوین اطلاع رسانی، اطلاعات و خدمات مورد نیاز جامعه را به سادگی، به سرعت و به شیوه ای کارآمد در حداقل زمان و با کمترین هزینه ارائه نمایند. اينترنت بهترين شيوه براي ارائه خدمات و اطلاعات است. مشتریان شاید دوست نداشته باشند كه به كيوسك‌هاي ارائه خدمات مراجعه كنند و يا اينكه براي گرفتن خدمت، در صف بايستند. حال اگر تسهيلاتي ايجاد شود كه آنها از منزل خدمات و اطلاعات مورد نیاز خود را دريافت كنند، رضایت مندی مشتریان در این زمینه فراهم خواهد شد و دردسرهاي كاركنان نيز كاهش مي يابد.شرکت گسترش دنیای مجازی با سابقه چند ساله در زمینه خدمات دولت الکترونیک، در زمینه راه‌اندازی سایت‌های اینترنتی دولتی ،تاکنون پروژه های مختلفی در این زمینه انجام داده است

دولت الکترونیک به ارائه اطلاعات و خدمات دولتی پیوسته از طریق اینترنت یا سایر روش های دیجیتال به مردم ، اطلاق می‌گردد . انقلاب دولت الکترونیک قابلیت آن را دارد تا بخش دولتی را تغییر شکل دهد و رابطه میان دولت و شهروندان را از نو پایه ریزی نماید . در این صورت سازمان‌های دولتی ، موظف خواهند بود تا روابطشان را با شهروندان ، تجار ، کارمندان دولت و سایر مؤسسه‌های دولتی و خصوصی تنظیم کنند . چنین دولتی موقعیتی را فراهم می‌آورد تا ارائه خدمت به شهروندان را بهبود بخشد . شهروندان باید قادر باشند تا خدمات واطلاعات را در هر زمان ممکن بر اساس استانداردهای جاری کسب کنند.

حرکت کند و لاک‌پشتی مثل دولت الکترونیک!
گسترش دولت الکترونیک پس از گذشت 4 برنامه توسعه‌ای کشور، رشدی بیشتر از 40درصد دربرنداشته و ما را از افق 1404 دور کرده است. گزارش جدید از عملکرد اغلب دستگاه ها در حوزه خدمات فناورانه قابل دفاع نیست. جایگاه جهانی ایران و موانع پیش روی تحقق دولت الکترونیک چیست؟.
شورای اجرایی فناوری اطلاعات از زیرمجموعه‌های معاونت حقوقی رئیس‌جمهور، در نهمین دوره ارزیابی  «کارنامه دولت الکترونیکی» را درخرداد ماه 1401 منتشر کرد که البته ابعاد این گزارش درجهت پیشرفت شاخص‌های دولت الکترونیک، چندان چنگی به دل نمی‌زند.

تصویب و تاکید قانون بر توسعه دولت الکترونیک
از برنامه سوم توسعه تا برنامه کنونی که برنامه ششم است، توجه به حوزه فناوری و توسعه دولت الکترونیک همواره در دستور کار این برنامه‌ها بوده است؛ به طوری که در برنامه ششم توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که سومین برنامه از چهار برنامه پنج‌ساله توسعه‌ای  کشور در مسیر چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور است، دستیابی به جایگاه دوم فناوری منطقه در افق 1404 پیش‌بینی شده است.
در همین زمینه وزیر ارتباطات دیروزتاکید کرد  که در تبصره ۷ قانون بودجه امسال همه دستگاه‌های کشور مکلف هستند پنجره واحد خود را تا شهریور راه اندازی و وزارت ارتباطات هم تا دی ماه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند را راه‌اندازی کند.زارع پور با بیان این که هم اکنون پنجره ملی خدمات دولت هوشمند به آدرس GOV.IR به صورت آزمایشی و زودتر از موعد مقرر راه‌اندازی شده است، تاکید کرد: تا کنون ۲۰ دستگاه به این پنجره متصل شده‌اند که از این تعداد فقط حدود ۸ دستگاه ملی و اصلی است.

انتظار کشورمان از دولت الکترونیک 
ماده ۶۷ قانون برنامه ششم، اقداماتی را برای دستگاه‌های اجرایی از جمله افزایش ظرفیت انتقال پهنای باند، توسعه زیرساخت‌های خدمات الکترونیکی در مناطق محروم و روستایی، توسعه دولت الکترونیک و توسعه زیرساخت‌ها درنظر گرفته است. همچنین احکام متعددی در زمینه توسعه فناوری اطلاعات به ویژه در حوزه دولت الکترونیک و حفظ یکپارچگی شبکه ملی اطلاعات، الکترونیکی‌کردن تمام فرایندها و خدمات، قابلیت الکترونیکی و تکمیل بانک‌های اطلاعاتی و همچنین توسعه استقرار خزانه‌داری الکترونیکی و اصالت بخشیدن به اسناد الکترونیکی صادر شده است و در یک کلام توسعه دولت الکترونیک قرار است به هرچه بیشتر الکترونیکی شدن فرایندهای سنتی کمک ‌کند.

نسل جوان دیجیتال
برای نسل جدید رهبران دولتی ، پیشتازان جوانی که صفحه کلیدها و ارتباطات بی سیمی ، بخشی از ابزار ارتباطی‌شان محسوب می‌شود ، هجوم فن آوری جدید یک امر محتوم است .
رسانه‌ی الکترونیک از مدت‌ها پیش نقش عمده‌ای در زندگی کودکان و نوجوانان ایفا نموده و اکنون بسیاری از آن ها از داشتن ابزار رسانه ای شخصی خویش در شعف هستند . آنها همچنین در دنیایی رشد می کنند که از شبکه‌های اطلاعاتی ، ابزار دیجیتال ، و شعار ارتباط ابدی اشباع است . بر اساس مطالعه ی یک مرکز تحقیقات تا سال 2008 میلادی قریب به 70 درصد کودکان 5 تا 18 ساله ، متصل به شبکه خواهند بود .

مراحل پیاده سازی دولت الکترونیکی :
کشورهایی که امر پیاده سازی دولت الکترونیکی را شروع کرده‌اند ، بنا به تجربه، مراحل ضروری این کار را از قرار زیر دانسته‌اند :
1. اطلاع رسانی : اطلاعات مورد نیاز در اختیار مشتریان و کاربران قرار داده می شود . مانند اطلاعات لازم برای کسب مجوز شکار یا صدور گواهینامه رانندگی
2. ارتباط یک طرفه : فرم های الکترونیکی ، مشخص ترین وجه این مرحله است . سازمان ها، فرم ها را به صورت های مختلف در اختیار متقاضیان قرار می دهند ، اما کاربران پس از گرفتن فرم ها باید به روش سنتی برای پرکردن و ارسال آنها اقدام کنند .
3. ارتباط دوسویه : کاربران می توانند نه تنها فرم ها را دریافت کنند ، بلکه به صورت آنلاین آنها را هم پر کرده و ارسال کنند . البته در این مرحله ، برخی عملیات مانند تعاملات مالی یا تعیین هویت متقاضی هنوز به روش سنتی صورت می گیرد .
4. تراکنش ها و تعاملات : تمامی فرآیندها و عملیات از ابتدا تا انتها با توجه به امکانات به صورت الکترونیکی انجام می شود . در این مرحله تمامی وجوه دولت الکترونیکی باید پیاده شده باشد .

توسعه دولت الکترونیک در ایران
اولین موضوع اساسی در پیاده کردن یک دولت الکترونیک، اثبات برتری های فن اوری اطلاعات وارتباطات از طریق مثال های محکم و اساسی است بطریقی‌که تمامی شهروندان بتوانند با دلگرمی همکاری کرده و مهمتر از همه خود را درگیر کنند.اصول و مرام اینکار در گرو این حقیقت است که دولت الکترونیک در واقع یک فرصت قابل توجه و حیاطی برای کشورهای درحال توسعه مانند ایران در خصوص پیشبرد و بهبود ساختار عملکرد های دولتی، میسر ساختن کارائی و کاهش فاصله موجود با کشورهای توسعه یافته می‌باشد

پیشرفت دولت الکترونیک از 95 تا امروز
شورای اجرایی فناوری اطلاعات از آخر سال 95 تا امروز در 9 دوره عملکرد رشد دولت الکترونیک را ارزیابی کرده است که آخر سال 95، 60 دستگاه ارزیابی شدند که وضعیت دولت الکترونیک درمجموع 19.30 درصد و در بهار 1401 با ارزیابی 170 دستگاه، این میزان به 41.2 درصد رسیده است. یعنی وضعیت رشد و توسعه دولت الکترونیک در کشور اکنون کمتر از 50 درصد است و ظاهرا با چشم‌انداز 1404 که قرار است قله‌های بلندی را فتح کرده باشیم، فاصله زیادی دارد.

موفق‌ترین‌ها و مرودی‌های دولت الکترونیک
در گزارشی که شورای اجرایی فناوری اطلاعات منتشر کرده، حوزه‌های گوناگون عملکردی دستگاه‌ها بررسی و ارزیابی و برای تمامی بخش‌ها نمره نیز داده شده است.
در میان برترین‌ها به ترتیب نام مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، سازمان فناوری اطلاعات، بیمه مرکزی، پست بانک ایران، سازمان حج و زیارت و… به چشم می‌خورد و بدترین‌ها در حوزه دولت الکترونیک نیز وزارت دادگستری، وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، وزارت کشور، برنامه و بودجه، وزارت جهاد کشاورزی و… هستند.

رتبه جهانی ایران در دولت الکترونیک
با همه مزایای توسعه‌ای و اقتصادی که خدمات فناورانه و دولت الکترونیک دارد، اما پیشرفت آن در سال‌های اخیر به گونه‌ای بوده که نه دولت از پیشرفت آن راضی است و نه مردم به‌عنوان اصلی‌ترین گروه استفاده‌کننده از این خدمات و همین موضوع باعث شده است که جایگاه جهانی ایران نیز چندان آبرومند نباشد. وزیر ارتباطات روزهای قبل این‌طور گفت: « هر دوسال یک‌بار کشورها را از نظر جایگاه دولت الکترونیکی ارزیابی می‌کنند. در سال ۲۰۲۰ رتبه ما در کشور در شاخص توسعه دولت الکترونیکی ۸۹ از بین ۱۹۳ کشور جهان بود و در شاخص دیگر یعنی میزان مشارکت مردم ازطریق ابزارهای دیجیتال رتبه ما ۱۱۸ از بین ۱۹۳ کشور جهان بود.»

موانع دولت الکترونیک چیست؟
اما موانع پیش روی دولت الکترونیک چیست و چرا هنوز در برخی ادارات و دستگاه‌ها، ایجاد خدمات الکترونیکی که مهم‌ترین اثر آن احترام به مردم و کاربران است، جدی گرفته نمی‌شود. زارع پور، وزیر ارتباطات، این موانع را این‌گونه برمی شمارد:
– نبود زیرساخت مناسب در دستگاه‌ها
– عدم توجه و اهتمام مدیران دستگاه‌ها (تحول در هر دستگاهی بدون خدمات دیجیتالی، تحول بیهوده‌ای است.)
– نگاه‌های سنتی و مقاومت‌ها در دستگاه‌ها
– عدم تعامل دستگاه‌ها با یکدیگر در تبادل اطلاعات ( این در حالی است که براساس اظهارات وزیر ارتباطات، اطلاعاتی که در دستگاه‌ها وجود دارد متعلق به مردم است و باید برای راحتی آن‌ها به کار گرفته شود.)

مشکلات دولت الکترونیک در ایران
دولت الکترونیکی با وجود مفهومی ساده ، مشکلات زیادی برای دولت ها دارد . مشکل اصلی در روش طراحی نیست بلکه ارایه خدمات به روش مناسب ، معضل اول دولت هاست . دولت ها باید به عنوان یک مجموعه ، قادر باشند اطلاعات دیجیتالی را به خوبی دریافت کنند و زمینه های فنی لازم را برای ارتباطات واحدهای مختلف کشوری با همدیگر ، و همکاری بخش خصوصی و دولتی فراهم سازند . مشکل دیگری که وجود دارد ، فرهنگ و ذهنیت مردم است . تغییر ذهنیت و فرهنگ سنتی در مورد استفاده از خدمات ، هزینه زیادی خواهد داشت . فراهم کردن فضای مناسب ، دورنگه داشتن آن از استفاده های نامناسب ، و فقدان تخصص لازم در انجام تغییرات سریع در فناوری اطلاعات از مشکلات دیگر به حساب می آید .
دومین معضل اساسی دولت ها ، ایجاد روش های قانونی مناسب برای تجارت الکترونیکی است ، چون دنیا در حال حاضر به طرف اقتصاد جهانی دیجیتال حرکت می کند . با این وضعیت ، هرگونه مغایرت قانونی در تجارت های بین المللی بیش تر نمود پیدا می کند . در این مسیر ، دولت ها با مشکل مربوط به مالیات بر تجارت الکترونیکی و نحوه کنترل آن ، امضای الکترونیکی قراردادهای تجاری و کنترل بر برنامه های رمزنویسی قوی موجه هستند
سومین معضل اساسی دولت ها که به نوعی یک مشکل بالقوه به حساب می آید ، نیازمندی روزافزون به دموکراسی و عدم استفاده دمکراتیک از سیستم های دیجیتالی است . با افزایش اقتصاد دیجیتالی ، فناوری از دیدگاه دموکراتیکی ، خنثی یا از آن به غلط استفاده می شود و در نتیجه تنوع را از بین برده و مردم را تشویق می کند تا بر اساس روش های جدید جهانی تعامل کنند .
فرهنگ سازي ميتواند با در نظر گرفتن قسمتي از اعتبار طرح براي اين كار  تحقق يابد. اين فرهنگ را مي توان از طريق رسانه‌هاي عمومي، مطبوعات و …….. طي يك برنامه زمانبندي شده در ميان مردم ايجاد كرد.بنابراين اگر ما همزمان با شروع طرح هاي سيستم هاي الكترونيكي، روي قضية فرهنگ سازي و ايجاد فضاي اعتماد كار كنيم، چندين مرحله جلو مي افتيم و ميتوان عقب ماندگي موجود در اين زمينه را تا حدي جبران كرد .
در كشور ما قبل از مساله فرهنگ سازي، براي استفاده از سيستم هاي الكترونيكي راي گيري، بايد مشكلات دروني دولت كه بيشتر جنبه سياسي دارند، حل شود. در سال 1378 بود كه براي اولين بار بحث استفاده از تجهيزات الكترونيكي و رايانه اي براي برگزاري انتخابات در كشورمان مطرح شد. در آن زمان كه مصادف بود با سومين سال به روي كار آمدن دولت اصلاح طلب آقاي خاتمي، تلاش وزارت كشور براي متقاعد كردن شوراي نگهبان براي استفاده از تجهيزات الكترونيكي در انتخابات مجلس ششم، با جلو كشاندن بحث حقوقي و ساختاري، كه شوراي نگهبان به آن اشاره كرده بود، بي نتيجه ماند. اما همچنان اين موضوع براي انتخابات رياست جمهوري در دورة بعدي (1380) و انتخابات شوراهاي شهر و روستا، توسط وزارت كشور ايران مطرح شد. چنانكه حتي پيش از برگزاري انتخابات مجلس هفتم، به اين موضوع قدري از حالت تئوريك خود خارج شد و با تهيه نرم افزاري براي شمارش آرا، و فرستادن آن به شوراي نگهبان، تا نزديكي هاي موفقيت پيش رفت. اما باز هم شوراي نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات در كشور، اعلام كرد كه به دليل عدم اطمينان از كاركرد نرم افزار ارائه شده براي شمارش آرا، اين انتخابات هم به سنت گذشته و با حظور راي دهنده گان در پاي صندوقهاي راي و شمارش به صورت دستي برگزار خواهد شد.اما اين موضوع در آستانه انتخابات رياست جمهوري در سال 1384، همچنان توسط وزارت كشور دنبال مي شود.
پس از گذشت هفت سال از برگزاري اولين انتخابات اينترنتي در جهان، به نظر ميرسد توافقات اوليه براي مدرنيزه كردن برگزاري انتخابات در كشور ( شايد تنها در سطح استفاده از تجهيزات الكترونيكي براي شمارش آرا ) فراهم شده است و مسئولان مربوطه بايد با در نظر گرفتن معايب اين سيستم ها، مزاياي زياد اين سيستم ها كه از جمله افزايش تعداد شركت كننده گان در انتخابات و كاهش هزينه‌هاي اجرايي برگزاري آن است، را مد نظر داشته باشند.
اينك براي اولين بار در كشور، راي گيري براي تصويب لوايح و طرح ها در مجلس با استفاده از سيستم هاي الكترونيكي انجام مي شود. اين در حالي است كه مجلس شوراي اسلامي در طول 99 سال گذشته از راي گيري سنتي و كاغذي استفاده مي كرد.
سيستم هاي راي گيري الكترونيكي:
1-    راي گيري كامپيوتري ( ايستگاهي )
2-    راي گيري اينترنتي
3-    راي گيري از طريق تلفن و  اس ام اس
كه در يك دولت الكترونيكي لازم نيست كه فقط از يكي از اين سيستم ها استفاده شود، بلكه مي توان همزمان از هر سه روش استفاده كرد تا نتايج بهتري از لحاظ مشاركت مردم در انتخابات حاصل شود .

انتهای پیام/