به گزارش پیام سوادکوه، صنعتگران صنایع دستی در مازندران با هنرمندی و اعجاز، هر آنچه را که بی ارزش است را ارزش می‌بخشند و به خاک، واش، چوب و گاله، جان دوباره می‌بخشند و با سر انگشتان خود، هنری را خلق می‌کنند که آدمی را به ذوق می‌آورد؛ اما آنچه حاصل دست‌های هنرمند و زحمت‌کش این قشر است در میان خانه‌ها و پشت ویترین مغازه‌ها، خاک می‌خورد و این درد کهنه، خستگی کار را، روی دوش آنان، دو چندان کرده است.
البته بايد در زمينه بازاريابی محصولات بخش صنايع دستی به سمتی حركت می‌کردیم که تاکنون اين فرهنگ در مردم ايجاد می‌شد كه به سمت توليدات اين بخش گرايش پيدا كرده و از هنر مردم كشور، استان و شهرستان خود حمايت كنند.
هنرهای صنایع دستی فرصتی را پیش روی بهبود اوضاع اقتصادی امروز قرار می‌دهد و در کنار آن با احیای صنایع منسوخ شده می‌توان گامی مهم در پویایی و بازیابی فرهنگ دیرینه و کهن استان و همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی تازه کرد.
کمبود بازارهای فروش و صادرات چالش جدی صنایع دستی
استان مازندران در زمینه صنایع دستی دارای ظرفیت‌های قابل توجهی است که ریشه در تاریخی بس طولانی دارند، اما مدت‌ها است که صنایع دستی در این استان با چالش‌های متعددی روبه رو است و مهم‌ترین آن شاید بازاریابی داخلی و به ویژه خارجی است که حل این معضل رفع سایر مشکلات را نیز به همراه خواهد داشت.
در عین حال، ورود محصولات خارجی و فروش آن با عنوان صنایع دستی و هنرهای سنتی داخلی، ایران را به یکی از اصلی‌ترین بازارهای خرید این تولیدات بدلی تبدیل کرده است؛ همچنین کم‌توجهی دولت به این مقوله صنایع دستی و مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه، بازاریابی و فروش محصول، شناسایی نکردن بازارهای هدف، بسته بندی‌های نامناسب، نداشتن برند مشخص، نبود بخش خصوصی توانمند در زمینه صادرات، نبود استراتژی‌های حمایتی از صنعتگران و البته ضعف فرهنگ‌سازی بین مردم و در عین حال تغییر مداوم قیمت ها از مهم ترین عواملی است که گریبانگیر هنرمندان صنایع دستی در استان است.
از این رو و برای اطلاع از اقدامات سازمان گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی مازندران برای رفع این موانع و همچنین نقطه نظرات و بیان دیدگاه‌های یکی از مدیران متولی این بخش در استان به سراغ ایزدی معاون صنایع دستی استان رفتیم که شرح این گپ‌وگفت را در ذیل می‌خوانید:
بازاریابی و فروش اصلی‌ترین دغدغه هنرمندان صنایع دستی در مازندران
حسین ایزدی معاون صنایع دستی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ، مهم‌ترین موضوع در زمینۀ صنایع دستی را حوزۀ فروش می‌داند و می‌گوید:یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی ما در سطح استان مازندران در چرخه تولید صنایع دستی، بازار فروش است.
وی افزود: بعضاً به این دلیل که برخی از صنعتگران، بازاریابی را بلد هستند، نیاز و تقاضای بازار را می‌بینند و به تناسب آن، تولید می‌کنند، طراحی می‌کنند، بسته بندی می‌کنند و چون بازار فروش خود را دارند، تولیدات خود را به فروش می‌رسانند و مشکلی هم ندارند.
معاون صنایع دستی مازندران خاطرنشان کرد: ولی خوب، از اینکه ما از یک صنعت‌گر انتظار داشته باشیم که تمامی این چرخه‌ها را یعنی تهیه مواد اولیه، تهیه مواد خام، تولید با کیفیت، طراحی مناسب، بسته بندی و در نهایت فروش را به تنهایی انجام دهد، به نظر می‌رسد به صورت انفرادی، کفایت امر نمی‌کند و مستلزم آن است که در این چرخه باید چندین نفر بیایند و کمک کنند.
این مسئول ادامه داد: یعنی باید یک شرکت‌های هلدینگ و یا اسپانسری وجود داشته باشند که بیایند مواد اولیه را با سهولت و به آسانی در دسترس صنعتگران قرار بدهند، صنعت‌گر هم بیاید و خودش را بروزرسانی کند، یعنی بیاید ببیند نیاز بازار، ذائقه بازار و سلیقه بازار چیست و باید چه کاری را انجام دهد و صنعت خودش را تولید کند، یک شرکت‌های دیگری هم باید باشند که بگویند شمای صنعت‌گر اصلاً دغدغه فروش را نداشته باش و من با رصدی که از بازار دارم و بازاریابی که کردم، به شمای صنعت‌گر می‌گویم این تعداد تولید کن، این طرح را بزن، من خودم این محصولت را به فروش می‌رسانم.
ایزدی گفت: با تحقق این امر دیگر صنعت‌گر به خود نمی‌گوید که من اگر بیایم این صنعت را تولید کنم آیا به فروش می‌رود؟ می‌توانم حتی این زحمتی که کشیدم بماند، هزینه مواد اولیه‌ای که خریداری کردم را به دست بیاورم؟ یا اینکه درآمدش به عنوان یک کمک کار معیشتی بشود؟ این چرخه اگر شکل بگیرد و این هم افزایی و همکاری اگر تحقق بیابد، تازه می‌توانیم بگوییم این چرخه تکامل و این فرآیند کامل شده است.
هنرمند همواره این دغدغه را دارد که آیا از پس هزینه اجاره غرفه‌اش بر می‌آید یا خیر؟
وی عنوان کرد: در زمینه مواد اولیه که رشته‌های دارای اصالت ملی چگونه و تا چه میزان دسترسی به آن دارند که خوب یک بحث جدایی دارد که در این مقوله نمی‌گنجد، ولی در زمینه بازار فروش، نمایشگاه‌هایی که ما می‌زنیم، بازارچه‌های فصلی که برگزار می‌شود، همیشه تاکید بر این بوده که این دغدغه در ذهن هنرمندان وجود دارد که آیا درآمدشان به حدی است که از پس اجاره بر می‌آیند یا خیر، یعنی نمایشگاه در اصل فضایی برای بازاریابی و مکانی برای بازارسازی است و هنوز با توجه به این نوع نگاه، هنرمند ما معتقد است که باید در نمایشگاه به هر طریق ممکن، باید محصولش را بفروشد.
معاون صنایع دستی مازندران افزود: نمایشگاه بین‌المللی برگزار می‌شود، خیلی از غرفه‌داران حتی از جیب هزینه می‌کنند، تبلیغات می‌کنند تا برای آینده به یک فروش مطلوب برسند تا جبران هزینه‌های گذشته را بکند و باید با مدیریت و حوصله و گام به گام و معقولانه در این فضا حرکت کرد.
این مسئول گفت: در بحث بازرگانی ما یک موضوع فروش داخلی است و دیگری موضوع فروش خارجی، یعنی صادرات و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی یک مبحث است و یک مبحث بحث فروش داخلی و نمایشگاه‌های داخلی که در بحث فروش داخلی استاندار مازندران تاکید کردند که در بخشنامه آمده است که دستگاه‌ها در خصوص سوغات و هدایا، نه مکلف بلکه مخیر شدند که الویت را برای هدایا و سوغات به صنایع دستی بومی استان خود اختصاص دهید و این امر به دستگاه‌ها ابلاغ شده است.
ایجاد ویترین صنایع دستی در اتاق مدیران کل
ایزدی اعلام کرد: بر اساس این ابلاغ و تاکید استاندار مازندران بنا شده است تا از سال آینده و در گام نخست، ویترین تولیدات صنایع دستی استان در دفاتر تمامی مدیران کل دستگاه‌ها قرار داده شود تا در ادامه به تکامل برسیم.
وی اضافه کرد: موضوع مهم دیگر در بحث بازاریابی و فروش، ایجاد بازارچه‌های دائمی است که بیاییم در چند منطقه از استان، بازارچه‌های دائمی را ایجاد کنیم تا هنرمندان بتوانند همواره تولید داشته باشند، کار زنده در نمایشگاه‌ها داشته باشیم، هم بازار خود را داشته باشند و تولیدات خود را به فروش برسانند.
معاون صنایع دستی مازندران مطرح کرد: پیشنهاد دیگری که در این راستا در حال پیگیری آن هستیم تشکیل انجمن‌ها، اتحادیه‌ها و تعاونی های صنعتگران صنایع دستی در استان است تا بتواند این تشکل‌ها در تمامی این چرخه‌ها به کمک هنرمندان ما بیایند و همان هلدینگ‌ها و اسپانسرهایی که در لا به لای سخنانم به آن اشاره کردم در این چرخه باشند.
این مسئول متذکر شد: مسئله بعدی یک پیشنهاد دیگری است که در ان آمده است که تمامی دستگاه‌ها و فرمانداری‌ها مکلف باشند یک ویترینی را در کنار دفتر مدیر، شهردار، فرماندار و فردی که به عنوان رئیس یک اداره است داشته باشد و این ویترین بیاید محصولات صنایع دستی آن شهرستان را به معرض نمایش بگذارد با مشخصات محصول و سازنده آن؛ و وقتی مردم و ارباب رجوع به این مدیران مراجع می‌کنند، اولا آشنا می‌شوند که این محصول، تولید شهر و استان ما است، نام هنرمند را می‌بینند، تماس و ارتباط با هنرمند می‌گیرند، و به طریقی جدا از اینکه بازار فروش برای هنرمندان ایجاد می‌شود می‌توانیم رصد کنیم که تقاضا در چه محصولاتی بیشتر است و تولیدات متناسب با این نیازها را فراهم کنیم.
ایزدی گفت: ساز و کار اجرایی این پیشنهاد در دست بررسی و تکمیل است تا این ویترین‌ها در دفاتر مدیران کل شهرستانی و استانی تعبیه و محصولات‌مان را جدا از معرفی به مردم و ارباب رجوع به فروش برسانیم.
وی افزود: ما باید چرایی و علت کاهش نفرات اشتغال به کار در کارگاه‌های صنایع دستی و همچنین عدم رغبت صنعت گران را برای ادامه فعالیت شناسایی، ریشه یابی و حل و فصل کنیم تا با رفع موانع، ایجاد انگیزه و صنایع خود را احیا کنیم.
هنرمندان دارای مهر اصالت ملی از چه امتیازاتی بهره مند می‌شوند؟
معاون صنایع دستی مازندران در پاسخ به این سوال که چه تفاوتی میان هنرمندانی که توانسته‌اند مهر اصالت ملی را دریافت کنند با بقیه وجود دارد؛ اظهار کرد: برای گرفتن مهر مرغوبیت و اصالت یک رشته که هر دو سال در میان در سطح ملی برگزار می‌شود یک فرآیند پیچیده و سختگیرانه‌ای وجود دارد چرا که این رشته‌ها در ادامه برای اخذ مهر جهانی یونسکو معرفی می‌شوند و امسال استان مازندران علیرغم تمام این حساسیت‌ها توانست 17 رشته مهر اصالت دریافت کنند و امیدواریم که همه این هنرمندان موفق به اخذ مهر جهانی یونسکو شوند.
این مسئول ادامه داد: یک قانونی در حال تدوین است که در آن یک جنبه‌های حمایتی متمایزی میان هنرمندانی که موفق به اخذ مهر اصالت شده‌اند و مابقی در نظر گرفته شود و بزودی به صحن کمیسیون تخصصی مجلس خواهد رفت واگر چنین قانونی به تصویب رسد یکی از این بندها، تخصیص وام‌ها و تسهیلات کم بهره به هنرمندان است، معافیات‌های مالیاتی است، معافیت‌های صادراتی است، قراردادن مواد اولیه ارزان قیمت برای این هنرمندان و غیره که پس از تدوین قانون به مرحله اجرا در خواهد آمد.
ایزدی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از این امتیازات ان است که این هنرمندان در نمایشگاه‌هایی که شرکت می‌کنند، غرفه‌های رایگان در اختیارشان قرار داده خواهد شد، در اخذ تسهیلات کم بهره این هنرمندان در الویت هستند، بیمه در الویت هستند و سایر امتیازاتی که پس از تدوین قانون به این هنرمندان داده خواهد شد.
نقش تجارت الکترونیک در بهبود فروش محصولات صنایع دستی
وی در بخش پایانی این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که شما از فضای مجازی و بازارهای اینترنتی چه میزان در بخش بازاریابی و فروش استفاده کرده‌اید؛ عنوان کرد: ما هم اکنون گالری فروش الکترونیکی داریم که در دوبخش در حال فعالیت است؛ یکی کسانی که در بحث بازار الکترونیکی هستند، می‌آیند و به عنوان واسطه عمل می‌کنند، تصاویر تولیدات هنرمند را در فضای مجازی می‌گذارند، بازاریابی می‌کنند و پس از فروش، یک درصدی از مبلغ را دریافت می‌کنند؛ یک عده‌ای دیگر هم هستند که برای این کار از ادارات بازرگانی مجوز فروش می‌گیرند،کالا را از هنرمند می‌خرند، در انبارهای خود نگهداری می‌کنند و سپس به فروش می‌رسانند و فرآیند این دو گروه متفاوت است.
معاون صنایع دستی مازندران اعلام کرد: از آن‌جا که در فضای مجازی امکان فروش متقلبانه وجود دارد اولا می‌بایست این افراد مورد اطمینان و اعتماد باشند، دوم آنکه مجوزها را از ادارات صنایع دستی یا صمت دریافت کرده باشند تا بتوانند در فروش، آن اطمینان خاطر را به هنرمند ما بدهند تا خدای ناکرده مباحث کلاهبرداری و فروش متقلبانه پیش نیاید.
این مسئول یادآور شد: در زمینه بازار الکترونیکی هم اکنون 5 تا 6 شرکت دارای مجوز مشغول فعالیت هستند که حتی فعالیت‌شان در سطح کشوری و بین‌المللی هم است؛ و این فرآیند را رو به جلو در حال حرکت هستند تا بتوانیم با توجه به این ظرفیت و گسترش فروش مجازی گامی رو به جلو در این مسیر برداریم.
ایجاد بازارچه دائمی؛ خواسته‌ای چند 10 ساله
ایجاد شرایط مناسب برای فروش از جمله دغدغه‌های اصلی فعالان صنایع دستی در استان است؛ به طوری که ایجاد یک بازارچه دائمی و یا مجتمع مناسب برای فروش و عرضه کالاهای تولیدی صنایع دستی به یک خواسته و دغدغه چندین و چند 10 ساله برای هنرمندان مازندرانی تبدیل شده است که هر روز علیرغم وعده‌های فراوان برای تحقق این مسئله از سوی مسئولان، وارد ماجراهای جدیدی می‌شود و عملی نمی‌شود.
صنایع دستی و گسترش تولید آن نقش مهمی در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و اشتغال زایی دارد و متاسفانه استان مازندران با توجه به دارا بودن امکانات و ظرفیت‌های لازم طی سال‌های گذشته فعالیت مناسبی در این بخش نداشته است یا خیلی خوش بینانه می‌توان گفت که روند حرکت در این مسیر بسیار به کندی صورت گرفته است.
کلام پایانی…
در حالی كه در جهان امروز، صنایع دستی علاوه بر حفظ جایگاه خود در عرصه هنر، زیبایی شناختی و هویت بخشی ملی و منطقه‌ای به یک منبع مهم ارزش افزوده و بهره وری اقتصادی تبدیل شده است در ایران به دلیل برخی موانع و مشكلات، این صنعت از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته و از نقش آفرینی در عرصه اقتصادی دور افتاده است.
این عامل سبب شده كه تاثیر و نقش صنایع دستی در افزایش اشتغال و درآمد زایی به مرور كم رنگ شود، به طوری كه از سویی امكان عرضه در بازارهای داخلی را از دست داده و از سوی دیگر رویای رقابت با بازارهای خارجی را ناممكن ساخته است و اینگونه است که بازار صنایع دستی، به زبان عامیانه بازاری‌ها، آب رفته است.
اكنون، ازبرخی صنایع دستی كه از قرن‌ها قبل به زیبایی و مهارت بسیار ساخته می‌شد و تحسین همگان را برمی انگیخت، دیگر خبری نیست. صنایع دستی، باوجود داشتن مزایایی چون دسترسی آسان و ارزان به مواد اولیه، بی‌نیازی به سرمایه گذاری زیاد، برخورداری از ابزار كار ساده و تأثیرگذاری در صنعت گردشگری به دلیل فقدان بازار فروش و عرضه محصولات تولیدی و همچنین نبود حمایت كافی مسؤولان دیگر قادر نیست همچون گذشته جوانان و نواندیشان را به خود جلب كند و این چالش جدی است که بی شک با رونق بازار فروش تولیدات در این بخش، با ایجاد انگیزه در کسب و کار تا حد زیادی حل‌وفصل می‌شود.
البته ناگفته نماند تجاری‌سازی محصولات به‌وسیله طراحی برند در عرضه صنایع دستی در داخل و خارج کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است، کما اینکه هنوز بسیاری از صنایع دستی با برندی غیر از تولیدکننده در حال عرضه است و بسیاری از صنایع دستی اصیل و بومی مازندران از داشتن برندی تجاری محروم‌اند.
بازاریابی و فروش و در یک کلام، تلاش برای عرضه مناسب محصولات تولید شده در داخل و خارج از کشور از دغدغه‌های اصلی هنرمندان صنایع‌دستی در استان است که صنعتگران در این حوزه، چشم به تلاش مسئولان دوخته‌اند.
گزارش از مجتبی قربانی