ظرفیت بی‌بدیل مسلمانان
مسجد در جامعه اسلامی مکان عبادت، پایگاه معنویت و حلقه اتصال بی‌نهایت کوچک با بی‌نهایت بزرگ است که روح حرکت، حیات و پویایی بر جان جامعه دینی می‌دهد. بدین جهت، مساجد وسیله‌ای برای وحدت خانواده بشری و تغییر و رشد اجتماعی، همبستگی انسانی با جهان هستی و سرانجام، بازسازی و پرورش شخصیت انسانی تلقی می‌شود.
مسجد، قلب تپنده جامعه اسلامی برای ایجاد ارتباط بین بنده و معبود و اعلام بندگی و عبودیت برای آفریدگار و الگویی مناسب برای تمرین شهروندی در جامعه دینی است. تنها مکانی است برای نقش‌آفرینی در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی.
این نوشتار بر آن نیست تا کارکردهای مسجد در حوزه‌های مختلف را برشمارد که جای پرداختن به آن هر از گاه لازم است تا این ظرفیت بی‌بدیل مورد غفلت قرار نگیرد، کارویژه اجتماعی و پیوند دغدغه‌های روزانه ابتلائات اجتماعی با روح تعاون دینی حاکم بر مسجد، مورد توجه این وجیزه است.
مسجد، محور خداخواهی
محمود رئوفی، پژوهشگر دینی، فلسفه آفرینش انسان را عبادت و بندگی خداوند و مسجد را اصیل‌ترین مکان برای عبادت خداوند می‌داند و می‌گوید: مسجد نخستین خانه توحید و یکتاپرستی و اولین جایگاه برای پرستش خدای یگانه است. در آیه 29 سوره اعراف، از انسان‌ها خواسته می‌شود تا روی خود را در هر مسجدی متوجه خداوند کنند و او را با اخلاص بخوانند.
وی در ادامه می‌افزاید: امام باقر(ع) می‌فرمایند: پیامبر خدا(ص) از جبرئیل پرسید، محبوب‌ترین مکان نزد خداوند کجاست؟ و او پاسخ داد، مساجد. در ادامه فرمود محبوب‌ترین اهل مسجد کسانی هستند که پیش از دیگران به مسجد وارد و پس از دیگران از آن خارج می‌شوند. میزان حضور در مساجد، بیانگر میزان کسب فضائل و ارزش‌های والا و معنوی است. مسجد مرکز نمایش یکپارچگی و وحدت در مقابل مستکبران، منافقین و دشمنان دین است که برای از میان برداشتن توان ملت‌ها سرمایه‌گذاری عظیم کرد‌ه‌اند، تا آهنگ شوم اختلاف و افتراق که خشت آغازین بنای کفر است و ارمغانی جز ویرانی و تباهی ندارد، را با اختلاف مردمان رونق بخشند. از جمله ترفندهای این استعمارگران برای محو اسلام و از هم‌گسیختگی مسلمانان، خاموش کردن چراغ و رونق مساجد و خلوت کردن مساجد به‌عنوان پایگاه ضداستکباری است.
مساجد، کانون تعاملات اجتماعی
این پژوهشگر با بیان اینکه مسجد باید کانونی در خدمت اجتماع و همه تعاملاتی باشد که می‌تواند به یک جامعه اسلامی مفهوم بخشد، یادآور شد: مسجد مهم‌ترین عامل در بازگشت مردم به هویت ملی است. جایگاهی که بشر می‌تواند دستاوردهای اساسی جهت صلح، دوستی و همدلی کسب کند. بنابراین مسجد مهم‌ترین وسیله برای تحقق بخشیدن به وحدت اسلامی است. محلی که تمامی مسلمانان را زیر یک سقف جمع کرده، وسایل لازم در تامین مودت و اتحاد مسلمین به آنان را تعلیم و تبیین می‌کند.
خانم زیبا متانت، محقق دیگر علوم اجتماعی، تدوین و طراحی یک استراتژی ثابت از سوی سیاستگذاران و برنامه‌ریزان نظام بمنظور توسعه کارکردهای خوشایند و مثبت مساجد را مورد اشاره قرار می‌دهد و پیرامون راهکارهای فعال‌سازی بیش از پیش مساجد می‌گوید: باید برای ارتقاء سطح دانش مدیران برنامه‌ریز در مساجد اقدام کرد. غالب‌بودن جلوه تبشیر در دین نسبت به انذار در معرفی مباحث دینی عاملی برای گرایش نسل جوان به سمت آموزه‌های الهی است. ائمه جماعات مساجد، انسان‌هایی پرکار، خدوم مردم و نظام مقدس جمهوری اسلامی هستند که بایستی با مدیریت صحیح در مساجد و حسن معاشرت، تواضع و مدارا، در جذب افراد به مساجد کوشا باشند. زیرا روحانی آگاه و متعهد و مسئول مسجد، هادی و حافظ جامعه از انحراف و نابودی است.
وی در ادامه اظهار کرد: برقراری ارتباط صحیح با جوانان و آشناکردن آنان با کارکردهای مساجد، داشتن جامعه سالم و پرنشاط همراه با امید به آینده و برقراری ارتباط صحیح افراد جامعه با یکدیگر، اصلی‌ترین ره‌آورد توسعه فرهنگ دینی مساجد است.
لزوم پرهیز از اندیشه‌های سکولاریستی
حجت‌الاسلام عزیزی‌پور با اشاره به این فرمایش حضرت امام که ای ملت! مسجدهای خودتان را حفظ کنید؛ ای روشنفکران! مسجدها را حفظ کنید، روشنفکر غربی نباشید، به نقش تاریخی مساجد در پیشبرد امور عبادی و اجتماعی جامعه می‌پردازد و می‌گوید: اولین محل استقرار رسول‌الله(ص) در مدینه، مسجد بود که در آن به همه امور جامعه رسیدگی می‌شد. مسجد پاتوق و محل اجتماع مسلمانان بود. حکومت آقا امیرالمومنین(ع) هم در مسجد کوفه بدور از تشریفات اشرافی انجام می‌شد و همه امور سرزمین‌های وسیع اسلامی در آن مسجد رتق و فتق می‌شد و در انقلاب اسلامی ما نیز، مساجد پایگاه انقلاب بود و پس از پیروزی هم، محور رفع نیازهای اجتماعی و سیاسی کشور بود.
وی به نقش مساجد در اعزام نیرو و پشتیبانی سال‌های دفاع مقدس اشاره کرد و می‌گوید: حتی از قبل انقلاب نیز مساجد محل جلسات نیکوکاران و خیران برای رسیدگی به امور محرومان بود و بعد از انقلاب کمتر مسجدی را می‌توان یافت که برای محرومان منشاء خیر و برککات نباشد.
مساجد، گره‌گشای مشکلات مردم
حجت‌الاسلام نشاطی، نقش مساجد را بسیار مهم و تاثیرگزار می‌داند و می‌گوید: مسجد همواره در تاریخ حیات خود، محل رجوع اقشار مختلف مردم بوده و بدلیل مساوات در آن، متمکنین به محرومین توجه می‌کنند و بسیاری از نیاز محرومان به‌صورت روزانه در مساجد مرتفع می‌شود.
وی مطلع شدن از احوال و شرائط زندگی را از مزایای پرشمار حضور در مسجد برشمرد و گفت: از کارکردهای خوب مسجد، مطلع شدن مومنین از وضعیت یکدیگر و تلاش جمعی برای رفع گرفتاری‌ها و نیازهای مستمندان است که سال‌هاست اقدامات انساندوستانه در پیروی از سبک زندگی امامان معصوم علیهم‌السلام در مساجد انجام می‌شود.
وی در تشریح فعالیت‌های این ایام مساجد گفت: با وجود اینکه ظرفیت تاریخی و بالفعل مساجد در تصمیم‌گیری مسئولان ستاد مبارزه با کرونا نادیده گرفته شد و فعالیت مساجد را تعطیل اعلام کردند، اما برخی از مساجد با لحاظ همه نکات روتکل‌های سلامت، به فعالیت‌های گسترده در تولید ماسک، گان، لباس‌های مورد نیاز کادر درمانی، تهیه مواد شوینده و ضدعفونی کردن سطح محلات پرداختند.
این روحانی امام جماعت اضافه کرد: در طوب قریب دو ماه با کمک اهالی محل و خیرانع 16 راس گوسفند ذبح شد و گوشت آن بین نیازمندان توزیع گردید. همچنین بیش از 200 سبد کالا آماده و تحویل خانواده‌های مستمند شد.
مساجد، پاتوق مردم برای مبارزه با مشکلات
سیف‌الله عمادیان، عضو هیائ امناء مسجد، با توصیف مسجد به مقدس‌ترین سنگر اجتماعی، عنوان کرد: الحمدلله مساجد به دلیل عمق اعتقادی و سوابق درخشان، مورد اعتماد جامعه هستند و حتی اقلیت‌های دینی هم به مساجد مسلمانان بویژه شیعیان اعتقاد و اغتماد دارند. مساجد همواره محل نیک‌اندیشی و خیرخواهی و عمل صالح بوده و هستند و هیچ محله و روستایی را نمی‌توان یافت که دارای مسجد نباشد. بدین جهت، مسئولان باید روی کارآیی مساجد حساب باز کنند و آن را در برنامه‌ریزی‌های خود محور قرار دهند.
وی، که مدرس دانشگاه است، اعضاء هیات مامناء مساجد برای فعالیت‌های اجتماعی را همراه و هماهنگ دانست و گفت: مساجد با محوریت امام جماعت وظیفه خود می‌دانند تا بموازات عبادت به امور مختلف مردم محله بپردازند همچنانکه تاکنون نیز چنین بوده و از این پس نیز باید بیشتر از گدشته مورد توجه قرار بگیرند.
مساجد، محور رزمایش مساوات و عمل مومنانه
حسن حسن‌تبار، عضو هیات امنائ مسجد، می‌گوید: هرچند مساجد با ظرفیت مردمی فراوان و متنوع، در موضوع کرونا مورد بی‌عنایتی مسئولان در سطح کلان کشور قرار گرفتند، اما در قبال بحران کرونا بسیاری از مساجد فعال بوده و با رعایت همه نکات بهداشتی و پروتکل‌ها و رعایت فاصله اجتماعی، خدمات ارزشمندی به مردم ارائه دادند و کارهای بزرگی را به انجام رساندند.
وی در ادامه افزود: در رزمایش مواسات، مساجد باید محور قرار گیرند تا به فعالیت‌های جاری خود، شتاب بیشتری بدهند. علاوه بر این موارد، باید برای آینده و فعالیت‌های مختلف مساجد در دو مقطع: شرائط عادی و بحرانی برنامه‌ریزی شود تا بیش از گذشته نقش اجتماعی مساجد با محوریت امام جماعت احیاء گردد.