به گزارش پیام سوادکوه، به انتخابات سرنوشت‌ساز مجلس شورای اسلامی برای یازدهمین دوره، نزدیک می‌شویم و پیش از رسیدن فضای هیجانی و تبلیغاتی، که بازار پررونق از شعارها و سخت شدن تشخیص‌ها فرا برسد، جا دارد تا بدور از سروصداهای تبلیغات و جلب نظر مردم برای دراختیار گرفتن آراء آنان، باید به بازخوانی وظائف نمایندگان و تحقیق و بررسی صلاحیت نامزدها و انتخاب فردی در تراز مجلس شورای اسلامی بپردازیم تا نزد شهداء و در محکمه عدل الهی سرافکنده نشویم.
وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای اسلامی، دارای اختیارات و وظایف سنگین و گسترده ای است. اصول متعدد قانون اساسی در فصل ششم، مربوط به همین موضوع است. مهمترین وظایف و اختیارات مجلس به شرح زیر است:
1 – مهمترین و اصلی ترین وظیفه مجلس شورای اسلامی، وظیفه قانونگذاری است. مجلس در هر زمینه ای كه لازم ببیند، می تواند قانون وضع كند. در اصل 71 آمده است: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع كند.»
بر اساس اصل 85، مجلس نمی تواند حق قانونگذاری را به شخص یا هیأتی واگذار نماید. (مگر در موارد ضروری كه مجلس می تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با شروطی، به كمیسیونهای داخلی واگذار نماید.)
2 -حقِ دادن طرحهای قانونی و بررسی آنها و نیز حق بررسی لوایح دولتی.
در اصل 74 آمده است: «لوایح قانونی، پس از تصویب هیأت وزیران، به مجلس تقدیم می شود و طرحهای قانونی، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان، در مجلس شورای اسلامی قابل طرح است.»
ضمنا، بر اساس اصل 158، تهیه لوایح قضایی، بر عهده رئیس قوه قضاییه است. رئیس قوه قضائیه، لوایح قضایی را به هیأت دولت می دهد و پس از تصویب در هیأت دولت، به مجلس ارسال می گردد.
نحوه ارائه طرحها و لوایح
طرحها و لوایح، پس از اعلام وصول در مجلس برای رسیدگی و اصلاح و تكمیل به كمیسیون مربوط فرستاده می شوند تا پس از رسیدگی كمیسیون و توافق هیأت رئیسه و كمیسیون در نوبت خود، برای مذاكره در كلیات (شور اول) به مجلس و جلسه علنی آن آورده شود و پس از تصویب كلیات، مجددا به كمیسیون مربوطه رفته و ضمن رسیدگی به اصلاحات و پیشنهادات نمایندگان، دوباره برای تصویب جزئیات آن به مجلس آورده می شود. در این مرحله، تكلیف طرح یا لایحه مزبور معلوم خواهد شد.
نکاتی در مورد فوریت لوایح
بر اساس اصل 97، طرح یا لایحه می تواند با قید فوریت به مجلس ارائه شود. بر اساس آیین نامه داخلی مجلس، طرحها و یا لوایح فوری سه گونه اند؛ یك فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.
طرحها و لوایح یك فوریتی، پس از تصویب یك فوریت آنها در مجلس، به كمیسیون مربوط ارجاع می شود و بدون نوبت، مورد رسیدگی قرار می گیرد و به محض وصول گزارش كمیسیون به مجلس، در دستور كار مجلس قرار می گیرد و در همان جلسه اول، تكلیف آن مشخص می گردد.
طرحهاولوایح دوفوریتی، پس از تصویب دوفوریت آنهادرمجلس، بلافاصله چاپ و تكثیر شده و میان نمایندگان توزیع می گردند؛ سپس، بدون ارجاع به كمیسیون باید پس از 24ساعت،درمجلس مطرح شوند.
طرحها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب سه فوریت آنها، در همان جلسه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و تنها با تصویب 32 اعضای حاضر، معتبر خواهد بود. ضمنا، طرحهای سه فوریتی، مخصوص موارد اضطراری و حساس است.
3 -وضع آیین نامه داخلی مجلس كه شیوه كار مجلس را مشخص كند و نقش اساسی در همه كارهای نمایندگان دارد.(اصل 65)
4 -حق تصویب رجوع به همه پرسی در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی. (اصل 59)
5 -وضع هر نوع مالیات و نیز تعیین موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی. (اصل 51)
6 -تصویب بودجه سالانه كشور كه به صورت لایحه، از جانب دولت تهیه می گردد.(اصل 52)
7 -دیوان محاسبات كشور كه دارای اختیارات مهمی است، زیر نظر مجلس شورای اسلامی است.(اصل 52 و 53)
8 -تصویب توقف انتخابات در زمان جنگ و اشغال نظامی كشور در بخشی از كشور و یا تمامی آن، برای مدت معین با شرایط مذكور در اصل 68.
9 -شرح و تفسیر قوانین عادی. (اصل 73)
10 -حق تحقیق و تفحص در تمام امور كشور. (اصل 76)
11- تصویب عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها و موافقت نامه های بین المللی. (اصل 77)
12- تصویب هرگونه تغییر در خطوط مرزی به صورت اصلاحات جزئی،بارعایت مصالح و…(اصل78)
13- تصویب برقراری حكومت نظامی در حالت جنگ و شرایط اضطراری و… (اصل 79)
14- گرفتن و یا دادن وام و یا كمك‌های بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید به تصویب مجلس برسد. (اصل 80)
15- تصویب استخدام كارشناسان خارجی در موارد ضروری. (اصل 82)
16- تصویب انتقال بناها و اموال دولتی كه از نفایس ملی باشد، به غیر. (اصل 83)
17- هر نماینده در برابر تمام ملت مسؤول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی كشور اظهارنظر نماید. (اصل 84)
18- مجلس حق دارد تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شركتها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل 72، به كمیسیونهای ذی ربط و یا به دولت واگذار نماید.(اصل 85)
19- دادن رأی اعتماد به هیأت وزیران. (اصل 87)
20- حق سؤال 41 نمایندگان از رئیس جمهور و حق سؤال هر یك از نمایندگان از وزرا درباره وظایف آنها. پس از طرح سؤال، رئیس جمهور موظف است حداكثر تا یك ماه و وزیر تا ده روز جهت پاسخ به سؤال، در مجلس حاضر شود. (اصل 88)
21- استیضاح هیئت وزیران یا هر یك از وزرا. در صورتی استیضاح در مجلس قابل طرح است كه حداقل به امضای ده نفر از نمایندگان برسد. (اصل 89)
22- استیضاح رئیس جمهور. در صورتی استیضاح رئیس جمهور قابل طرح در مجلس است كه حداقل به امضاء31 نمایندگان رسیده باشد. در صورتی كه پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، اكثریت 32 كل نمایندگان به عدم كفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب جهت اجرای بند 10 اصل یكصد و دهم، به اطلاع مقام رهبری می رسد.(اصل 89)
23- رسیدگی به شكایات وارده درباره طرز كار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه. در اصل 90 آمده است:
«هركس شكایتی از طرز كار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می تواند شكایت خود را كتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه كند. مجلس موظف است به این شكایات رسیدگی كند و پاسخ كافی دهد و در مواردی كه شكایت، به قوه مجریه یا قوه قضائیه مربوط است، رسیدگی كند و پاسخ كافی از آنها بخواهد و در مدت مناسب، نتیجه را اعلام نماید و در مواردی كه مربوط به عموم باشد، به اطلاع عامه برساند.
24- انتخاب شش نفر از حقوقدانهای شورای نگهبان پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه.
25- انتخاب دو عضو از شش عضو شورای نظارت بر صدا و سیما.
26- انتخاب ده نفر به عنوان اعضای شورای بازنگری در قانون اساسی.
27- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری در مواردی كه طرف دعوا خارجی باشد و نیز در موارد مهم داخلی، منوط به تصویب مجلس است.(اصل 139)
اختیارات جزئی دیگری نیز برای مجلس شورای اسلامی در قانون اساسی منظور شده است كه از ذكر آنها خودداری می گردد.