ایران به پشتوانه زرادخانه موشکی‌اش علناً نفتکش‌هایش را روانه ونزوئلا کرد و تحریم خود و متحدش را به سخره گرفت و ایالات متحده دیگر نمی‌تواند عنوان ابرقدرت را یدک بکشد.

این اقدام ایران ضربه حیثیتی سنگینی برای ترامپی است که ۲ سال پیش از برجام خارج شد و بنای نابودی اقتصاد ایران و تسلیم آن بوسیله تحریم‌هایش را داشت، اما نظاره‌گر حرکت نفتکش‌های ایرانی با پرچم جمهوری اسلامی در نزدیکی آب‌های کشورش بود.

«فورچون»، «فارست»،«فاکسون» و «پتونیا»  ۴ نفتکش پس از اسکورت نظامی توسط ارتش ونزوئلا، در بنادر این کشور پهلو گرفته و محموله خود را تخلیه کرده‌اند و «کلاول» امروز وارد آب‌های انحصاری اقتصادی ونزوئلا شد.

حتماً در تاریخ ثبت می‌شود که ایالات متحده با تمام ابهتش، در ۲۰ ژوئن سال ۲۰۱۹ میلادی، هدف قرار گرفتن یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهای خود با ارزشی بیش از ۲۰۰ میلیون دلار را نظاره‌ کرد و تنها واکنشی که از خود نشان داد «تشکر از نیروی مهاجم برای هدف قرار ندادن هواپیمای سرنشین‌دار دیگر ایالات متحده» بود. یا آنچه در عین‌الاسد واقع شد و برای نخستین بار یک دولت به صورت رسمی و با حجمی گسترده منافع ایالات متحده را بمباران کرد و آمریکا نتوانست پاسخی جز چند نشست خبری و چند اظهارنظر رسانه‌ای به آن بدهد.

اینها مصادیقی هستند از اتفاقاتی که طی یک سال گذشته در بستر مواجهه ایران با آمریکا و متحدانش رخ داده، کنش و واکنش‌های حاصل از فشار حداکثری که الگوی جدیدی از تعاملات سیاسی و امنیتی در فضای بین‌الملل میان کشورها را به‌وجود آورده است. دقت در این الگو گویای این است که از میدان عمل و واقعیت سرفصل جدیدی وارد فضای تئوریک شده، هرچند مبانی این سرفصل متفاوت از منطقی که بسیاری از تئوری‌های این حوزه برمبنای آن شکل گرفته نیست و همچنان توضیح می‌دهد که قدرت حرف اول و آخر را در فضای روابط بین‌الملل می‌زند.

وجه‌تمایز این الگو اما امکان اعمال قدرت و نحوه آن است، اینکه کشوری چون ایران در مقابل ایالات متحده توانسته بیش از ۴۰ سال بایستد، فشارها را تحمل کند و حتی در دورانی که فشارهای هدفمند به اوج خود رسیده‌اند نه‌تنها فرونپاشیده که فعلاً در برخی حوزه‌ها بازسازی درحال انجام است و در مقاطعی هم‌آوردی هم شکل گرفته است.  در این الگویی که توضیح داده شد، حالا یک نقطه عطف درحال وقوع و تکامل است. ۲ کشور تحریم شده از سوی ایالات متحده که هرگونه فشاری را در این سال‌ها متحمل شده‌اند، بدون توجه به تهدیدهای آمریکا و خارج از ساختار و سازمانی که کاخ سفید بر روابط اقتصادی میان کشورها حاکم کرده، مراوده مهمی را آغاز کرده‌اند.

در بین تمام متحدانی که ایران با وجود تمام فشارها، به پشتیبانی از آنها پرداخت، مورد ونزوئلا بسیار متفاوت از دیگران بود، اگر حمایت‌های سابق ایران از متحدانش، محدود به منطقه غرب آسیا بوده است. ایران می‌توانست با این حمایت‌ها، خود را به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای معرفی کند، ونزوئلا فرسنگ‌ها دورتر و در حیاط‌خلوت آمریکا مستقر شده و حمایت ایران از آن می‌تواند به کشورها و ابرقدرت‌ها اثبات کند که تهران علاوه‌بر انگیزه و توانایی حفظ متحدان منطقه‌ای‌اش، در حوزه فرامنطقه‌ای نیز دارای چنین توانمندی‌ای است.

زیرساخت‌های اقتصادی ونزوئلا در اثر فشارهای تحریمی، حمله‌های مکرر سایبری و کودتاهای پیاپی صدمات سنگینی دیده است. این کشور از یک‌سو نیازمند واردات تکنولوژی برای بازگرداندن پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و دیگر زیرساخت‌های خود به مدار تولید است و از سوی دیگر نیازمند تامین بنزین موردنیاز برای مصرف روزانه در داخل. از این‌رو با ایران به توافق رسیده تا این اقلام یادشده را وارد کند. این کشور با داشتن معادن سرشار طلا و برخی دیگر از فلزات گرانبها، امکان قابل‌توجهی برای تهاتر و پرداخت هزینه اقلام خریداری شده را دارد.

ایران نیز از دو سال پیش با مشکلات بزرگی در مسیر صادرات نفت و محصولات جانبی آن مواجه است. مضاف بر اینکه نمی‌تواند با سیستم‌های مرسوم تبادلات مالی، به تجارت بپردازد. از سوی دیگر در اثر فشارهای تحریمی، پشتوانه پول ملی تضعیف شده و تورم در مقاطعی از ۴۰ درصد هم گذشته است. حالا ایران هم مشتری خوبی برای بنزین تولیدی خود یافته و هم با تهاتر این محصول مهم به‌اضافه برخی دیگر از اقلامی مهم تکنولوژیک مثل کاتالیست‌ها با طلای ونزوئلا علاوه‌بر درآمدزایی به تقویت پول ملی و بنیادهای اقتصادی خود روی آورده است.

نقطه عطف در الگوی یادشده چیزی فراتر از یک تبادل اقتصادی است، مساله‌ای که البته توضیحات آن خیلی هم سخت نیست. ایالات متحده در این مدت تمام تلاش خود را کرده که مانع انجام هرگونه مبادله تجاری از مبدا دو کشور تحریم شده ایران و ونزوئلا به خارج شود و همچنین امکان صادرات به این دو کشور نیز وجود نداشته باشد.

در چنین شرایطی اما ایالات متحده بیشتر از آنکه روی قوت اجرایی حاصل از فشار به کشورهای پیرامونی، نظامات تبادلات تجاری و همچنین زیر فشار برود برخی سازمان‌های بین‌المللی حساب باز کرده باشد، به تاثیر اهرم جنگ روانی و تبلیغات سنگین رسانه‌ای دل بسته است تا هم از درون و به‌خاطر ناامیدی به آینده، ایران فروبپاشد و هم کشورها و شرکت‌های خارجی خودشان از همکاری و تجارت با تهران امتناع کنند.

دلیل این موضوع هم مشخص است، تحریم ایران با ویژگی‌های جغرافیایی و   ژئوپلیتیکی با ۱۵ کشور همسایه و متحدانی جان سخت و منابع گسترده معدنی و فسیلی به‌اضافه توانمندی‌های انسانی و تکنولوژیک بسیار دشوار خواهد بود چنان که طی دوسال گذشته امکان تحقق صددرصدی نداشته است و از این‌رو ناچار است به تبلیغات رسانه‌ای موازی هم متوسل شود.

در چنین وضعیتی حرکت پنج نفتکش بزرگ به‌صورت رسمی و با پرچم ایران و گذر آنها از دریای مدیترانه و تنگه جبل‌الطارق یعنی همان جایی که گریس-یک توقیف شده بود، در میان غوغایی از اخبار رسانه‌ای که البته بخش مهمی از آن از سوی آمریکایی‌ها رقم خورد، خیلی بیشتر از یک تبادل تجاری، تاثیر روانی و سیاسی دارد، یعنی بعد از این اتفاق و دقیقا بعد از آن لحظه‌ای که آمریکا اعلام کرد با این نفتکش‌ها مواجهه نظامی خواهد کرد(والبته از کمترین اقدامی عاجز بود) کشورهای جهان دوباره دیدند که ایالات متحده حتی در دوران ترامپ، همان رئیس‌جمهوری که به اقدامات تند و بی‌محابا معروف است، برای سومین بار نتوانسته پاسخی به کنش‌های بزرگ ایران بدهد و تنها نظاره‌گر بوده است.
حسین قاسمی خانقاهی