زمان آزمون و آزمایش حضرت ابراهیم و اسماعیل فرا می‌رسد. از اینجای داستان به حضرت امام صادق علیه السلام مراجعه می‌کنیم که می‌فرمایند: حضرت ابراهيم مي خواست فرزند را قربانى كند پس از آن بدن او را به وسيله حيوان سوارى بردارد ببرد دفن كند اسماعيل كارد و حيوان سوارى را حاضر نمود. عرض كرد: اى پدر كجا است قربانى؟ گفت: پروردگار به من امر كرده كه تو را در راه خدا قربانى كنم در اين باره نظر تو چيست؟.

تکلیف‌گرایی توام با جلوه زیبای پدرانه
اسماعيل گفت: اى پدر به آن چه مأمورى قيام كن و بخواست خداوند مرا بردبار خواهى يافت چون پدر و پسر به فرمان خدا تسليم شده و صورت فرزندش را به منظور قربانى كردن روى خاك نهاد. اسماعيل عرض كرد: اى پدر صورتت را از صورت من بازدار و صورتم را بپوشان دست و پايم را نيز ببند. آنگاه كارد بر حلقومم بنه.

ابراهيم گفت: به خدا قسم هرگز دست و پايت را نبندم فرشى را كه روى حيوان سوارى بود بروى زمين پهن كرد و صورت اسماعيل را بر آن گذاشت چون كارد بر گلويش نهاد. پيرمردى ظاهر شد، گفت: اى ابراهيم مي خواهى فرزندى را ذبح كنى كه يك چشم بر هم زدن معصيت خدا را بجا نياورده.

گفت: پروردگارم امر فرموده. آن پير جواب داد: پروردگار چنين فرمانى نمي دهد بلكه شيطان تو را امر كرده. فرمود: واى بر تو هيچ وقت شيطان قدرت ندارد به من امر و نهى كند دور شو از نزد من. گفت: اى ابراهيم تو پيغمبر خدا و پيشوا و مقتداى خلايق هستى اگر فرزندت را قربانى كنى اين سنت در ميان مردم جارى شود و آن ها نيز فرزندان خويش را قربانى كنند قدرى صبر كن.

قربان، مصاف دو فریاد عاشقانه
آن حضرت وقعى به كلام پير نگذاشت كارد را حركت داد تا گلو را پاره كند، جبرئيل كارد را برگردانيد. ابراهيم ديد كارد برگشته دوباره آن را با شدت فشار داد. باز جبرئيل برگردانيد، تا چند دفعه اين عمل تكرار شد دفعه آخر جبرئيل قوچى زير دست حضرت ابراهيم خوابانيد و اسماعيل را بيرون كشيد در اين اثناء صدائى از جانب مسجد خيف بلند شد اى ابراهيم رؤياى تو به راستى صورت پذير شده و امر ما را تمكين نمودى ما چنين نيكوكاران را پاداش مي دهيم گوسفند بزرگى را به قربانى او فدا ساختيم.

خداوند هم قدرشناسی فرمود و پاداش دنیایی این ایثار در راه خشنودی و اطاعت را جاودانه‌سازی رفتار این پدر و پسر آسمانی قرار داد و آنها را به بهترین پاداش اخروی خواهد رساند.

حرکتی ماندگار در مناسک حج
تمام دستورات و قوانین اسلام بر اساس حکمت یا حکمت‌های بسیار دقیق و سودمند به حال مخلوقات وضع شده است. از جمله قوانین و احکام اسلام این است که بر حاجیان واجب است در روز عید قربان در سرزمین منی قربانی کنند. بعضی از حکمت‌های  قربانی در حج عبارتند از: توجّه حاجیان به قربانی کردن هواهای نفسانی و ذبح نفس اماره، کسب تقوا و تقرّب به خداوند، کمک به مستمندان و… .

قربانی کردن حاجیان در روز عید قربان، نمادی از قربانی کردن هواهای نفسانی و ذبح نفس اماره است. همان‌طوری که دستور خداوند به حضرت ابراهیم (علیه السلام) در مورد ذبح حضرت اسماعیل (علیه السلام) برای این منظور بوده است تا آن‌حضرت در پرتو این عمل با سرسخت‌ترین و ریشه دارترین عامل تعلّق نفس که حُبّ و دوستی فرزند است مبارزه کند و با اطاعت از خدا تعلّق نفسانی را ریشه کن سازد.

قرآن مجید در این زمینه می‌فرماید: «نه گوشت‌ها و نه خون‌هاى آنها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آن‌چه به او می‌رسد، تقوا و پرهیزگارى شماست…»؛ (حج، ۳۷: «لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماۆُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْکُمْ…») زیرا اصولاً خدا نیازى به گوشت قربانى ندارد، چرا که او نه جسم است و نه نیازمند، او وجودى است کامل و بی‌انتها از هر جهت.

به دیگر سخن؛ هدف خداوند از واجب کردن قربانی درروز عید قربان آن است که حاجیان با پیمودن مدارج تقوا در مسیر یک انسان کامل قرار گیرند و روز به روز به خدا نزدیک‌تر شوند، همه عبادات کلاس‌هاى تربیت است. قربانى، درس ایثار و فداکارى و گذشت و آمادگى براى شهادت در راه خدا را به انسان‌ها می‌آموزد، و درس کمک به نیازمندان و مستمندان است. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۴، ص ۱۰۹)

اقدامی در دیروز و الگویی برای امروز
اینکه امروز حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه‌السلام الگوی ایرانیان قرار می‌گیرد و مردم ایران فرزندان خود را در راه خدا راهی جبهه‌های نبرد حق علیه باطل می‌کنند، همان عزتی را خداوند به آنها می‌دهد که به حضرت ابراهیم علیه‌السلام عنایت فرمود.

مردم ایران در اهداء جان خود و فرزندان خویش برای جلب خشنودی خداوند و یاری دین او دریغ نورزیدند و در طول بیش از چهار دهه از بذل مال نیز فروگذار نبودند، که رزمایش مواسات و خدمت مومنانه اخیر نمونه‌ای از جهاد مالی این ملت خداخواه بود و همچنان این نهضت را تا پایان ماه صفر نیز ادامه خواهند داد، نشانه صلاحیت و لیاقت مردم ایران برای دریافت عنایات ویژه خداوند است که ایرانیان به نوبه خود، الگویی برای جهان اسلام و سایر ملل دنیا شده‌اند و نمونه خود را در نقاط مختلف جهان تکثیر می‌کنند که حزب‌الله لبنان، حشدالشعبی عراق و سوریه، انصارالله یمن، فاطمیون، زینبیون و…، از مصادیق عنایات خداوند به ملت ایران در الگوشدن و سرفرازی این جهان و عاقبت بخیری در آن جهان است.